Voor Arie en andere belangstellenden die de andere kant van een groot probleem waaronder het vluchtelingenvraagstuk eens willen lezen, wil ik onderstaande documantaire film van harte aanbevelen. Waarom? Omdat veel mensen in het algemeen vaak heel snel een oordeel klaar hebben, en ik onderstaand stuk een knap staaltje werk van journalistiek vind wat je in deze tijd nog maar weinig tegenkomt. Ik ben benieuwd wat jullie van dit stuk vinden, ikzelf ben heel benieuwd om deze docufilm te zien, daar uit het stuk al blijkt dat prostitutie/ criminaliteit en het “gewone” dagelijkse leven heel veel met elkaar verband houd. Kinderen die aan de straat overgeleverd zijn, met alle gevolgen voor de toekomst (als je al van een toekomst kan spreken) vandien. Ik vind dit een knap staaltje werk, knap omdat de maker zoals met zoveel problemen niemand als directe schuldige aanwijst, daar de bureaucratie het veel grotere drama achter deze handel zoals in zoveel gevallen versluiert. Groetjes v Hyperactief
DARWINS NACHTMERRIE
Darwin's Nightmare, een met prijzen overladen documentaire, vertelt het schokkende verhaal van de internationale handel in nijlbaars.Verhongerde aids-wezen die over straat zwerven, vissers die uit armoede viskarkassen eten, Russische piloten die naast vis ook wapens vervoeren. Zonder sensatiebelustheid toont deze film het harde gezicht van economische globalisering. Maina van der Zwan sprak met regisseur Hubert Sauper over het verhaal achter zijn documantaire.
Hoe ben je op het idee voor dit project gekomen?
'Zeven jaar geleden was ik in Congo voor een documentaire over vluchtelingen. Ik ben toen in contact gekomen met Russische piloten die hulpgoederen het land in vlogen.
Tot mijn ontsteltenis kwam ik erachter dat deze vluchten niet alleen voedsel, maar ook wapens voor de vechtende partijen vervoerden. “Hoe denk je dat al die wapens hier anders komen?”, vroeg de piloot mij. “Waarom zouden Air France en Lufthansa deze lucratieve handel aan anderen overlaten?”. Deze cynische realiteit werd het onderwerp van mijn laatste documantaire.
Ik ben toen naar de Tanzaniaanse havenstad Mwanza gegaan, waar vrachtvliegtuigen ‘s nachts hun handeltje uitladen en ’s ochtends met tonnen verse nijlbaarsfilets weer naar Europa vertrekken. Ik ben gebleven om de handel en de gevolgen voor de lokale bevolking vast te leggen.'
De nijlbaars is in de jaren zestig uitgezet in het Victoriameer. Wat was het gevolg van dit ‘wetenschappelijke experiment’?
'Het uitzetten van de nijlbaars was het begin van een ecologische ramp. Het is een vraatzuchtige roofvis die zich ongelofelijk snel heeft voortgeplant. Veertig jaar later heeft de nijlbaars 95 procent van de inheemse vissen uitgeroeid en eet nu haar eigen jongen.'
Wat betekent dit voor de toekomst van het op een na grootste zoetwatermeer ter wereld?
'Als er geen actie ondernomen wordt, ziet de toekomst van het meer en de dertig miljoen omwonenden er somber uit. Het leven in het meer zal uitsterven ofwel door overbevissing of door zuurstoftekort. Er is geen gemeenschappelijke benadering van het probleem en vooralsnog wordt er alleen geïnvesteerd in verdere bevissing.
Nu het Victoriameer vol zit met miljoenen reuzevissen is het een van de belangrijkste natuurlijke rijkdommen geworden van de omliggende landen. Elke dag wordt er vijfhonderd ton van deze vis gevangen voor commercieel gebruik.'
Dus ondanks de ecologische ramp is de nijlbaars een tijdelijke bron van rijkdom. Toch laat jou film een vissersdorp zien dat geconfronteerd wordt met aids, armoede en prostitutie.
'Je kunt door Mwanza reizen en niets opvallends of schokkends tegenkomen. Het is een stad zoals alle andere. Je kunt langs de visfabrieken komen die de nijlbaars tot filets verwerken en denken dat ze de lokale bevolking van werk voorzien.
Maar als je wat langer blijft hangen en verder kijkt dan je neus lang is, zie je een heel andere realiteit. De fabrieken hebben arbeiders aangetrokken, en in hun kielzog veel arme boeren en prostituees. Gezinnen worden ontwricht door aids en armoede. De wezen leven op straat waar ze overdag vechten om rijst en zich s'avonds bewusteloos snuiven met gesmolten plastic van de visfabriek.
De misère is zo groot dat talloze Tanzanianen niets anders kunnen dan hun maag vullen met de afgedankte viskarkassen van de fabrieken.'
Hoe zit die vishandel in elkaar?
'Met geld van de wereldbank en de Europese Unie is er een miljardenhandel in nijlbaarsfilet opgezet. Er is geïnvesteerd in infrastructuur en visfabrieken. Dit gebeurt allemaal onder het mom van arme landen helpen, maar als je deze “ontwikkelingshulp” van dichterbij gaat bekijken, realiseer je je dat er een heel ander idee achter zit.
Het aanleggen van wegen klinkt bijvoorbeeld als een vorm van hulp, totdat je erachter komt dat er alleen tussen het vliegveld en de visfabrieken een weg komt. Al het geld blijkt gebruikt te zijn om een handel op te zetten waar een paar grote bedrijven miljoenenwinsten mee boeken.
Nu vliegen de vrachtvliegtuigen dagelijks af en aan terwijl de lokale bevolking het nakijken heeft. Maar dat is niet alles. De vrachtvliegtuigen komen natuurlijk niet met lege ruimen aan. Ze worden voor allerlei transporten ingezet, want er moet geld verdient worden. Dus zie je dat de kalashnikovs en munitie worden uitgeladen voordat de vis er weer ingaat. De Afrikanen worden beroofd van hun natuurlijke bronnen en ondertussen voorzien van wapens voor de talloze oorlogen in het Grote-Merengebied.'
Die oorlogen in de Congo worden vaak afgedaan als etnische conflicten en de rol van het Westen zou er een van hulpverlener zijn.
'Ja, en dezelfde hulpverlener stuurt transporten waar behalve hulpgoederen ook de bommen, mijnen en geweren van Europese bedrijven in zitten. Dezelfde vluchtelingen die overdag een bakje bonen krijgen, worden 's nachts bestookt met de geleverde wapens.
De oorlogen in de Congo zijn de meest dodelijke sinds de Tweede Wereldoorlog, en toch lijken ze zich af te spelen in morele vergetelheid. Alleen al in Oost-Kongo komen er iedere dag evenveel mensen om door gewapend conflict als het aantal doden op 11 september in New York.
De conflicten worden misschien afgedaan als stammenoorlogen, maar de achterliggende oorzaken zijn in de meeste gevallen imperialistische belangen in de natuurlijke grondstoffen.
De Congo en het Grote-Merengebied is een ongelofelijk rijk gebied. Sinds het kolonialisme begon, vechten Westerse machten om controle over de diamanten, olie, gas, hout en meer recente coltan. Zij leveren de wapens, de lokale bevolking vecht en ondertussen wordt de rijkdom geplunderd. Hetzelfde verhaal gaat op voor de nijlbaars.'
Tijdens het filmen van deze documentaire was er een hongersnood in het midden en noorden van Tanzania. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat een meerderheid van de Tanzanianen een gebrek heeft aan elemetaire proteïnen in hun dagelijkse voeding. Zou de nijlbaars niet bij uitstek een oplossing kunnen vormen voor deze problemen?
'Dat zou je wel denken, maar in werkelijkheid funcioneert dit systeem allesbehalve rationeel.
Als je een beleidsmaker bent in de hoofdstad van Tanzania heb je twee keuzen. Je kunt fabriekseigenaren toestemming geven om de vis aan buitenlanse bedrijven te verkopen. Zij verdienen miljoenen en geven jou in ruil voor bewezen diensten dollars waar je voor jezelf en je vrienden Mercedessen voor kunt kopen.
Of je kunt degenen die er de meeste behoefte aan hebben van deze voedzame vis voorzien.
Beleidsmakers leven er lekker op los en hebben vaak zelf privé-vliegtuigen. Hoe kunnen we van hen verwachten dat zij de prioriteit aan de bevolking zouden geven? Zelfs al zouden ze dit in een gewetensvol moment willen doen, dan zouden het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank hen ertoe dwingen om de “wetten van de markt” te respecteren. Aangezien Europese bedrijven veel meer kunnen betalen dan de lokale bevolking, wordt alles geëxporteerd.'
Wereldleiders vertellen ons echter dat juist die marktwerking en investeringen in exportgeoriënteerde projecten, zoals de visfabrieken in Tanzania, een einde zullen maken aan armoede. Wat kun je vertellen over de impact van dit beleid?
'Volgens mij zien degenen die hierbij betrokken zijn niet wat het grote plaatje is. De viseigenaar weet niet dat de vissers in kampen sterven aan aids of dat de lokale bevolking van met maden bezaaide viskarkassen leeft. Ze kunnen of willen de realiteit niet onder ogen zien. Ook voor anderen is dit moeilijk. We weten van de destructieve mechanismen van dit systeem, maar we doorgronden die niet.
Hoe kan het dat overal waar natuurlijke grondstoffen worden ontdekt de lokale bevolking sterft, zonen soldaten worden en dochters hun lichaam moeten verkopen? Dát is de impact van meer marktwerking. De sterksten en machtigsten profiteren, terwijl de rest crepeert.
Ik had dezelfde film kunnen maken in Sierra Leone, alleen dan over diamanten in plaats van vis. In Honduras zouden het bananen zijn, in Colombia koffie en in Nigeria, Sudan of Libië zou de hoofdrol zijn weggelegd voor ruwe olie.
Overal is de ellende hetzelfde, maar het is moeilijk te doorgronden. Globalisering is een totaal netwerk van mensen en kapitaalstromen. Uitbuiting en het binnenhalen van winsten vindt makkelijk plaats. Jammer genoeg verspreidt informatie over de zieke uitwerking ervan zich lang niet zo snel.'
Dit lijkt me niet makkelijk om allemaal in beeld te brengen. Toch slaag je erin om niet alleen een overzicht van de hele handel neer te zetten, maar ook een heel menselijk beeld van alle betrokkenen te geven. Hoe ben je hiervoor te werk gegaan?
'Ik heb de mazzel gehad vier jaar aan dit project te kunnen werken. Het is niet moeilijk om de absurde tegenstellingen van de realiteit weer te geven. Die liggen op straat en dat is een kwestie van filmen. Ik had in een half jaar tijd de beelden kunnen schieten en in een voice-over alles uit kunnen leggen.
Maar dat zou de kijker niet van binnen kunnen raken. Een voice-over neemt de verantwoordelijk over je gedachten over. Echte mensen van vlees en bloed zetten je aan het denken. Maar om echt door te kunnen dringen in de levens van prostituees in de visserskampen, de aids-wezen die op straat leven en de piloten die hun families onderhouden met vis- en wapentransporten, moet je hun vertrouwen winnen, en dat kost veel tijd.
Ik geloof niet in een scherp omlijnde tegenstelling tussen goed en kwaad. Dat is een Texaanse filosofie die je weinig verteld hope de wereld echt in elkaar zit. Degene die wapens een land in en vis een land uit vliegt, is niet per definitie een klootzak. De gevolgen van de handel zijn weerzinwekkend, maar de betrokkenen zijn mensen zoals jij en ik.'
De titel van de documentaire wekt de indruk dat de film voornamelijk over het ecologische aspect gaat. Toch leg je - terecht, denk ik - de nadruk niet zozeer op Darwins evolutionaire nachtmerrie, maar op de menselijke nachtmerrie van globalisering.
'Uiteindelijk is de nijlbaars inderdaad naar de achtergrond verdwenen en is de film meer een verkenning geworden van sociaal darwinisme. Het verhaal van de nijlbaars is een allegorie voor de overwinning van de Nieuwe Wereldorde. Het sterkste systeem overwint. De vraag is ten koste waarvan. De mensen in Afrika worden uitgeroeid door de vraatzucht van de meest machtigen.
Na honderden jaren van slavernij en kolonialisme is globalisering van de Afrikaanse markten de derde en meest dodelijke vernedering voor de mensen van dit prachtige en rijke continent. De snelheid waarmee dit gebeurt is schrikbarend.'
De film toont de harde werkelijkheid, een nachtmerrie voor de betrokkenen. Hoe komen we uit deze nachtmerrie?
'Er zijn zoveel manieren. Wij zijn met zes miljard en we zullen ook miljarden oplossingen hebben. Als je geconfronteerd wordt met een probleem is de eerste stap altijd het probleem proberen te doorgronden. Er is een verschil tussen weten en doorgronden. Veel mensen weten dat we in een onrechtvaardige wereld leven. Dagelijks sterven tienduizenden mensen van de honger terwijl er meer dan genoeg voedsel is. Hoe kan dat?
Ik weet niet hoeveel mensen dit proberen te doorgronden. Het is tragisch, maar het lijkt erop dat onze hersenen achter lopen bij de ramp die economische globalisering heet. De eerste taak is daarom eerst begrijpen hoe het systeem werkt, zodat we het kunnen veranderen. Ik vertel dat niet allemaal letterlijk in mijn film. Eigenlijk breng ik een oud verhaal op een meer poëtische manier naar voren.
Ik wil de hersenen kietelen, de beelden en betrokkenen hun eigen verhaal laten vertellen en dan is het aan de mensen zelf om dit diep in hun bewustzijn op te slaan en te handelen.
Darwin's Nightmare draait vanaf 1 september in de bioscoop. Zie voor meer informatie: www.darwinsnightmare.com BRON: de Socialist, september 2005, blz.: 6-7 (Internationale Socialisten)
Doorzoek het forum
Zoeken met Startpagina
Startpagina Thema's
